جلوگیری از سرطان دهانه رحم ، با یک تست صحیح ، در یک زمان صحیح
جلوگیری از سرطان دهانه رحم ،
با یک تست صحیح ، در یک زمان صحیح

جلوگیری از سرطان دهانه رحم ،
با یک تست صحیح ، در یک زمان صحیح

سرطان رحم را می توان از جمله شایع ترین و همچنین خطرناک ترین عواملی که سلامت بانوان را تهدید می کند به شمار آورد. عوامل مختلفی در ایجاد سرطان رحم دخیل هستند که با پیشگیری از آنها می توان از ابتلا به این مرض مهلک جلوگیری کرد.
سال گذشته دوره اول این کنگره با حضور ۱۸ سخنران خارجی برگزاری شد که امید است امسال حضور متخصصان داخلی و خارجی در این گردهمایی بزرگ علمی افزایش یابد.
رئیس دومین کنگره بین المللی چالش های بالینی گفت: ابتلا به یک ویروس مهمترین عامل بروز سرطان دهانه رحم(Cervical Cancer) در زنان است.
مریم سادات حسینی، رئیس دومین کنگره بین المللی چالش های بالینی در مامایی، زنان و نازایی در آستانه برگزاری این کنگره، گفت: سال گذشته دوره اول این کنگره با حضور ۱۸ سخنران خارجی برگزاری شد که امید است امسال حضور متخصصان داخلی و خارجی در این گردهمایی بزرگ علمی افزایش یابد.

وی افزود: چالش های حوزه مامایی و زنان محور اصلی این کنگره بوده و پزشکان ایرانی و خارجی در خصوص مباحث اصلی این حوزه ها به گفت و گو میپردازند.
حسینی ادامه داد: در این کنگره مباحثی که متخصصان و ماماهای سراسر کشور در خصوص آن اتفاق نظر ندارند به بحث بپردازند تا بتوان به نتیجه علمی و صحیح دست پیدا کرد.
مدیر گروه زنان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تصریح کرد: در این گردهمایی علمی به مباحث مهمی از جمله طب مادر و جنین، هورمون درمانی، چالش های دوران بارداری، حفظ قدرت باروری در زنان مبتلا به سرطان پرداخته شود.
وی با بیان اینکه سن ابتلا به سرطان در کشور کاهش یافته است، گفت: با توجه به این مسئله پزشکان باید تلاش کنند قدرت باروری را در افراد جوان و مبتلا به سرطان حفظ کنند که خوشبختانه امروزه این امر در کشور ما امکانپذیر است.
حسینی پرداختن به مسائلی چون بیماری های ناشی از روابط جنسی را از دیگر مباحث چالشی این کنگره دانست و خاطرنشان کرد: امروزه ابتلا به ویروس hpv پاپيلوماى انسانى یکی از شایع ترین بیماری جنسی و مهم ترین عامل بروز سرطان دهانه رحم است.
وی افزود: پرداختن به روش های تشخیصی، درمانی و پیشگیری از این بیماری الزامی است، زگيل دستگاه تولیدمثل از تظاهرات عفونت با ويروس HPV يا ويروس پاپيلوماى انسانى است، اين ويروس انواع زيادى دارد كه به دو دسته پر خطر وكم خطر تقسيم میشوند.
مدیر گروه زنان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه نوع کم خطر باعث بروز زگيل در ناحيه دستگاه تولید مثل خارجى میشود، خاطرنشان کرد: بيشترين راه انتقال این بیماری روابط جنسی است ولى راههاى انتقال ديگرى هم برای آن مطرح شده است.
وی عنوان کرد: زگيلهاى دستگاه تولیدمثل خارجى بسيار مسرى است و بيش از ۷۰ درصد افراد در صورت تماس با فرد مبتلا دچار علائم میشوند، در صورت ابتلا، ويروس براى مدت طولانى در بدن باقى میماند ومیتواند مجددا عود کند.
حسینی تصریح کرد: هدف از درمان، از بين بردن زگيلها است كه بسته به محل و تعداد زگیلها ، هزينه درمان متفاوت است.
در مورد مصرف فست فود و غذاهای آماده بهتر بیشتر مراقب باشید. این قبیل خوراکی ها حاوی روغن های سرطان زایی هستند که برای سلامتی ما عوارض زیادی به همراه دارند. مواد افزودنی و رنگ غیرمجاز و اسانسی که در ترکیبات این محصولات وجود دارد عوارض جبران ناپذیری برای سلامت مصرف کنندگان دربرخواهد داشت.
ایرج خسرونیا : غذاهای آماده یا فستفود حالا جزء لاینفک برنامهغذایی روزانه اغلب ما شده است؛ غذاهایی که دیگر احتیاج نیست چندساعت در آشپزخانه وقت گذاشت و آنها را تهیه کرد.
شاید به اندازه نصف وقتی که برای خوردن چنین غذاهایی صرف میکنیم، برای تهیه و پختشان زمان نگذاریم. فستفودها با گوشتهای فراوریشده همچون کالباس، سوسیس و همبرگر تهیه میشوند. فراوردههای گوشتی بهدلیل وجود مواد نگهدارنده میتوانند باعث بالارفتن چربی و کلسترول خون شود. مصرف فراوردههای گوشتی بهویژه همبرگر بهدلیل مواد نگهدارنده موجود در دراز مدت میتواند باعث بروز سرطان در افراد شود، اما این مساله بهطور قطع به پزشکان ثابت نشده است. استفاده از اسانس و رنگ غیرمجاز در فستفودها خطر ابتلا به انواع بیماریهای غیرواگیر را افزایش داده و در درازمدت به یکی از عوامل خطر تبدیل میشود. مردم باید جای مصرف فستفودها و غذای آماده سراغ مواد مغذی و میوهجات بروند تا سلامتی بدن از بین نرود.
ایرانیها زیاد فستفود میخورند
اگر در هفته چندین وعده غذایی به خوردن فستفود اختصاص یابد، باید از همان موقع به سلامتیمان شک کنیم. بر اساس آمار مصرف فستفود در کشور ما از فراوانی بالایی برخوردار است. هماکنون میزان مصرف فستفود در کشور ما از کشورهای اروپایی و آمریکایی هم بیشتر است. اغلب والدین شاغل و افراد در سفر از فستفود استفاده میکنند. این درحالی است که برخی افراد از گرمکردن و مصرف فستفود باقیمانده از شب گذشته ابایی ندارند و همین موضوع آنها را به بیماریهای متعدد مبتلا میکند. همچنین روغنهایی که در طبخ این مواد استفاده میشود، نهتنها بیکیفیت است، بلکه برای سرخکردن بار اول هم مناسب نیست، اما در فستفودفروشیها بارها و بارها از این روغن نامناسب استفاده میکنند، طوری که این روغن بهشدت سرطانزا میشود. این نوع سبک تغذیه از هیچالگوی ایرانی و خارجی پیروی نمیکند و باعث بروز و تشدید بیماری در بین افراد میشود. برخی از افراد بر این باورند که غذاهای کشورهای اروپایی لذیذ و مناسبند، درحالی که این نوع سبک تغذیه نامناسبترین الگو در کشورهای پیشرفته است. با بررسی مواد موجود در فستفودها باید گفت که چربی موجود در این موادغذایی زائد چاقکننده است. همچنین وجود نمک فراوان در فستفودها باعث افزایش فشار خون، تنگی عروق و کبد چرب میشود. بنابراین مصرف این نوع موادغذایی مفید نیست و از لحاظ بهداشتی هم مصرفکننده را با مشکلات متعدد مواجه میکند.
مشکلات بهداشتی فستفودها
اغلب در محلهای طبخ فستفود آلودگیهای متعدد مشاهده میشود. افراد فعال در این آشپزخانهها با دستهای آلوده ساندویچ را آماده کرده و از مشتری پول دریافت میکنند. این وضعیت زمینه را برای انتقال بیماریهای گوناگون مهیا میکند. افراد باید بدانند درصورت تمایل به مصرف فستفود ماهانه یک یا دو بار ضرر چندانی برای بدنشان ندارد، اما مصرف این نوع غذاها بهشکل روزانه افراد را به بیماریهای فراوان مبتلا میکند. در ضمن افراد برای صرف فستفود باید مراکز مورد تایید دانشگاههای علومپزشکی و وزارتبهداشت را انتخاب کنند، درحالی که اغلب فستفودها در محیطهای نامناسب و غیربهداشتی تهیه میشوند. بههرحال هدف از تغذیه فقط سیرشدن نیست، بلکه مواد مصرفی باید مفید، مغذی و بهداشتی باشد.
چگونگی نظارت بر فستفودیها
بازرسان وزارتبهداشت در طول سال دو بار به بررسی این مراکز میپردازند، هرچند تعداد این بازرسان اندک است. دانشگاههای علومپزشکی سه تا چهار نیرو بهعنوان بازرس از مراکز در اختیار دارد. طبیعتا این تعداد نیرو پاسخگوی تعداد فراوان این مراکز نیست. در این شرایط دوباره و چندباره شاهد تکرار دور باطل بیتوجهی به بهداشت و نظافت در مراکز طبخ فستفود هستیم. باید مردم از مراکز معتبر و مورد تایید وزارتبهداشت اغذیه تهیه کرده و کموکیف رعایت بهداشت محیط را مورد بررسی قرار دهند. همچنین افراد میتوانند با ممانعت از مصرف فستفود و خرید از مراکز غیربهداشتی خود و خانوادهشان را در مقابل اثراث سوء این نوع سبک تغذیه مصون کنند. در ضمن افراد فعال در مغازههای فستفودفروشی باید بدانند اگر غذای مفید و باکیفیت به مشتری ارائه دهند، به همان نسبت مشتریشان افزایش مییابد، در غیراینصورت بعد از مدتی مجبور به تعطیلی این مراکز میشوند.

افزایش مصرف فستفود و بیماریهای قلبی
در سالهای اخیر مصرف فستفود در کشور افزایش یافته است. این سبکزندگی خطرات متعدد را بهدنبال دارد. هماکنون شاهد افزایش بستری افراد جوان در بخش مراقبتهای قلبی و ریوی هستیم، در حالی که در گذشته افراد بالای ۵۰سال به بیماریهای قلب و عروق مبتلا میشدند. حتی در بخش مراقبتهای قلبی و ریوی شاهد بستری افراد ۲۵ساله هستیم. در ضمن امروزه افراد زیادی به کبد چرب مبتلا هستند. بر اساس بررسیهای انجامشده از هر صد نفر سونوگرافیکننده ۷۰ نفر به کبد چرب مبتلا هستند. بنابراین مصرف فستفود میتواند زمینهساز بروز انواع بیماریها باشد. همچنین بهدلیل رعایتنکردن بهداشت در مراحل تهیه و طبخ این اغذیهها بر تعداد افراد مبتلا به بیماریهای انگلی و هپاتیتها در کشور افزوده شده است. در این شرایط توصیه میشود با رعایت اصول بهداشتی از سوی مسئولان مغازههای فستفودفروشی و توجه مردم به رعایت بهداشت در این مراکز از شیوع انواع بیماریها در جامعه جلوگیری شود.
مصرف فستفود و بیماریهای ناشی از آن
اگر فستفودها با بیماری انگلی و میکروبی همراه باشند، سیستم گوارش، یعنی مری، معده، اثنیعشر و روده بزرگ فرد مصرفکننده را بیمار میکند. برایمثال فرد بهدلیل مصرف سالاد، سبزی یا غذای آلوده به اسهال خونی مبتلا میشود. در برخی مواقع نیز افزودنی و نگهدارنده در فستفود باعث بروز دل درد، اسهال و استفراغ میشود. در بسیاری از موارد بیماری فقط بهدلیل مصرف غذای آلوده بروز میکند؛ یک ساندویچ میتواند علاوه بر میکروبهای قارچی و ویروسی، بیماریهای غیرعفونی همچون تنگی عروق، کبد چرب، بیماریهای قلب و عروق، فشار خون و دیابت را بهدنبال داشته باشد. راهکار درست، کاهش مصرف فستفود، و در گام بعدی، خرید از فستفودیهای استاندارد است. هر فرد با مشاهده تخلفات در مراکز اغذیهفروشی و رستورانها میتواند بخش بازرسی دانشگاه علومپزشکی منطقه سکونت خود را از وضعیت موجود آگاه کند. بازرسان دانشگاه علومپزشکی نیز مرکز مربوطه را با مشاهده هرگونه بیتوجهی به بهداشت محیط و وجود آلودگی در نحوه طبخ پلمب میکنند.
* رئیس انجمن متخصصان داخلی ایران
شاید چربی را بتوان خوشمزه ترین سمی دانست که که به اختیار خود آنرا مصرف می کنیم! چربی یکی از مهم ترین بافت های بدن است و نقش های مختلفی را نیز در متابولیسم بدن ایفا می کند؛ اما امان از روزی که این چربی ها روی هم انباشته شوند! چربی و سرطان دو دوست جدا نشدنی هستند که در ادامه شما را از جزئیات این رابطه آگاه خواهیم کرد.
نتایج یک مطالعه جدید نشان می دهد که بافت چربی موجب ابتلا به سرطان در بدن می شود و این تاثیر به نوع چربی و محل قرار گیری آن در بدن بستگی دارد.
چاقی در سراسر جهان رو به افزایش است و اکنون به عنوان یکی از عوامل اصلی خطرساز برای ابتلا به سرطان در نظر گرفته می شود؛ ۱۶ نوع مختلف سرطان با چاقی ارتباط دارد. بنابراین شناسایی مکانیزم های خاصی که چاقی را با ابتلا به سرطان ارتباط می دهند، ضرورت دارند.
به گزارش پایگاه اینترنتی یورک الرت،تحقیقات نشان داده اند که چربی از چه راه هایی به سرطان زایی کمک می کند. برای مثال خطر بروز التهاب را که با ابتلا به سرطان ارتباط دارد، افزایش می دهد. همچنین گمان می رود که چاقی به سوخت و ساز سلولی سرطان وو ترخیص سیستم ایمنی کمک می کند که تمامی آنها با رشد و گسترش تومورها ارتباط دارند.
از سوی دیگر ارتباط میان چاقی و سرطان زایی همچنین به کراس تاک(crosstalk) یا روش واکنش سلول ها در زمانی که یک سیگنال مشابه توسط بیش از یک مسیر سیگنالینگ در دو نوع مختلف سلولی به اشتراک گذاشته می شود، بستگی دارد.
شناسایی روش هایی که موجب قطع کراس تاک می شوند، می تواند به محققان در شناسایی راهکارهای جدید برای پیشگیری از ابتلا به سرطان کمک کند.
محققان دانشگاه یوتا با همکاری محققان دانشگاه نورث کارولینا در این مطالعه با بررسی نشریاتی که از فاصله زمانی ژانویه ۱۹۴۶ تاا مارس ۲۰۱۷ چاپ شده بودند، در جستجوی مطالعاتی برآمدند که تداخل میان بافت های چربی و سرطان زایی را مورد بررسی قرار داده بودند. آنها در نهایت ۲۰ نشریه تحقیقاتی پیدا کردند که بطور خاص به این موضوع پرداخته بودند.
محققان خاطرنشان کردند که این بررسی نگاه عمیق تری به مکانیزم های سرطان زایی دارد. برای مثال چند مطالعه نشان داده اند که سلول های چربی استرومایی (adipose stromal cells)این قدرت را دارند که به ضایعات سرطانی نفوذ کنند و موجب رشد تومورها شوند.
مطالعات نشان دادند که شمار این سلول ها در بیماران چاق مبتلا به سرطان پروستات و سینه بیشتر است.
محققان گفتند: این بررسی همچنین نشان داد که برخی انواع چربی از لحاظ سوخت و سازی فعال ترند و مواد بیشتری ترشح می کنند که به ایجاد و رشد سرطان منجر می شود. سه نوع چربی سفید، قهوه ای و بژ در بدن وجود دارد که هر یک عملکرد متفاوتی دارد و میزان اثرگذاری آنها بسته به محل قرارگیری چربی، متفاوت است.
برای مثال این بررسی نشان داد که بافت چربی سفید با بروز التهاب ارتباط داده شده است و در بیماران مبتلا به سرطان سینه با وخیم تر شدن این بیماری مرتبط است. در این مطالعه همچنین اثرات چربی بر سینه، راست روده، مری، اندومتر، پروستات و سرطان گوش ،، حلق و بینی نیز تجزیه و تحلیل شد. برای مثال محققان توضیح دادند که در سرطان راست روده بافت چربی معمولا در کنار تومورها قرار دارند در حالی که در سرطان سینه بافت چربی قسمتی از محیط مستقیم میکروسکوپی تومور است.
با این حال محققان خاطرنشان کردند که تحقیقات بیشتر برای ارزیابی نقش فاصله بافت در ارتباط میان چاقی و سرطان و بررسی روش هایی برای از بین بردن رویه هایی که باعث رشد تومور می شوند، مفید خواهد بود. آنها خاطر نشان کردند که این مطالعه بر اهمیت حفظ وزن سالم بدن تاکید دارد.
آنها ادامه دادند: چربی هم زیر پوست و هم در سطوح عمیق تر در بدن وجود دارد به طوری که حتی افراد لاغر نیز می توانند اطراف ارگان های داخلی خود، چربی اضافی داشته باشند. از سوی دیگر رژیم های غذایی و ورزش سالم از جمله ورزش های استقامتی برای ساخت توده عضلاتی بدون چربی می توانند به مبارزه با گسترش چربی اضافی کمک کنند.
این مطالعه در مجله Cancer Prevention Researchh منتشر شده است.
عوامل خطرپذیر زیادی وجود دارند که درمورد ابتلا یا عدم ابتلا به سرطان سینه تعیین کننده هستند، هورمونها، ژنتیک، مکان زندگی، سبک زندگی و … در اینجا چند نمونه از رایجترین عوامل ریسکپذیر را که بیشتر خانمها از آن آگاه نیستند می آوریم.
هورمونها جلوگیری از بارداری
هورمونهای پیشگیری از بارداری که بهعنوان قرص هم شناخته میشوند، حاوی استروژن یا پروژسترون برای توقف بارداریهای ناخواسته هستند. هرچند در پیشگیری از بارداری موثرند اما به دلیل تحریک بیش از حد سلولهای سینه، ریسک ابتلا به سرطان سینه را بالا میبرند.
تحقیقی جدید نشان میدهد هرچه استروژن موجود در قرصهای جلوگیری از بارداری بیشتر باشد ریسک ابتلا به سرطان در زنان ۲۰ تا ۴۹ ساله بیشتر است.
شیر ندادن به شیرخوار
هرچند دلایل زیادی وجود دارد که یک زن بخواهد شیرندادن را انتخاب کند؛ مثلا مادران شاغل اغلب پرمشغلهاند. انتخاب شیرندادن به فرزند شیرخوار میتواند ریسک ابتلا به سرطان سینه را بالا ببرد.
در تحقیقی که در سال ۲۰۰۲ صورت گرفت، شیردادن تا اندازه چشمگیری موجب کاهش ریسک سرطان شده بود. که همچنین نشان داد هرچه مدت شیردهی طولانیتر باشد، ریسک سرطان سینهاش کمتر خواهد شد.
مصرف الکل
طبق تحقیق درسال ۲۰۱۱، مصرف الکل میتواند ریسک سرطان سینه را تا ۱۵ درصد افزایش دهد. هرچند مصرف کم یا متعادل الکل، معمولا مضر نیست اما نوشیدن ۲ تا ۵ گیلاس مشروب در روز میتواند نتایج جدی برای سلامتی داشته باشد، شامل افزایش ریسک سرطان سینه.
شبها دیروقت اسنک خوردن
خوردن اسنک در ساعات انتهای شب ممکن است اشتهای آخرشبتان را پاسخ دهد اما برای بدن و احتمال ابتلا به سرطان سینه بد است. پژوهشی جدید دریافته اسنک خوردن در آخر شب، بهدلیل بالا بردن قندخون، موجب افزایش ریسک سرطان سینه میشود.
کار در شیفت شب
هرچند کار شبانه گاهی اجتناب ناپذیر است اما میتواند تاثیرات مخرب روی سلامتی داشته باشد. علاوه بر اختلال در ساعت شبانهروزی بدن و ایجاد خستگی و فرسودگی، میتواند ریسک سرطان سینه را هم بالا ببرد.
مشکل اصلی در هورمون است، وقتی برنامه خوابتان بهم ریخته باشد روی هورمونهایتان اثر میگذارد و بیشتر از هرچیزدیگری شما را آسیبپذیر میکند.
طبق نتایج یک مطالعه، چاقی و اضافه وزن مردان جوان ریسک بیماری کبدی یا سرطان کبد را در سنین بالاتر افزایش می دهد و حتی در مورد مردان مبتلا به دیابت این خطر بالاتر است.
، هانس هاگستروم، سرپرست تیم تحقیق از بیمارستان دانشگاه کارولینسکا سوئد، تاکید می کند «تلاش برای کاهش چاقی باید از سنین پایین انجام شود تا مشکلات آتی مربوط به بیماری حاد کبدی در افراد کاهش یابد.»
وی در ادامه توضیح می دهد: «چاقی با ابتلا به مشکلی موسوم به بیماری کبد چرب غیرالکلی همراه است که در آن چربی ها شروع به رسوب در اعضاء بدن می کنند. در مقابل این بیماری، علت اصلی سیروز کبدی و پیوند کبدی است.»
در مطالعه جدید، تیم تحقیق داده های بیش از ۱.۲ میلیون مرد سوئدی را که بین سال های ۱۹۶۹ و ۱۹۹۶ در خدمت سربازی ثبت نام کرده بودند بررسی کردند. این افراد از یک سال بعد از خدمت اجباری تا پایان سال ۲۰۱۰ تحت پیگیری بودند.
در طول مدت پیگیری، حدود ۵۳۰۰ مورد بیماری کبدی حاد از جمله ۲۵۱ مورد سرطان کبد وجود داشت.
در مقایسه با مردان با وزن نرمال، ریسک سرطان کبد در سنین بالا برای مردان دارای اضافه وزن در جوانی ۵۰ درصد بیشتر است و در مورد مردان چاق در دوره جوانی این ریسک دوبرابر است.
همچنین محققان دریافتند این ریسک برای مردانی که هم چاق و هم مبتلا به دیابت نوع۲ بودند، بیش از سه برابر بوده است.
یافته ها نشان می دهد افزایش نرخ چاقی و اضافه وزن در جهان که پیش بینی شده تا سال ۲۰۳۰ در حدود ۱ میلیارد نفر چاق باشند، می تواند منجر به افزایش تعداد موارد ابتلا به سرطان و بیماری کبد در آینده شود.
سیگار کشیدن و چاقی، از عوامل رشد سرطان در خانمها/ راههای ساده برای پیشگیری از سرطان
مرکز تحقیقات سرطان بریتانیا (Cancer Research UK) با ارائه جدیدترین آمارهای این مرکز اعلام کرد که طی ۲۰ سال آینده، میزان ابتلا به سرطان در زنان تقریبا ۶ برابر سریعتر از مردان افزایش پیدا میکند.
مرکز تحقیقات سرطان بریتانیا (Cancer Research UK) با ارائه جدیدترین آمارهای این مرکز اعلام کرد که طی ۲۰ سال آینده، میزان ابتلا به سرطان در زنان تقریبا ۶ برابر سریعتر از مردان افزایش پیدا میکند. آمارهای این مرکز نشان میدهند که میزان ابتلا به سرطان در بریتانیا با نرخ ۰.۵ درصد در مردان و ۳ درصد در زنان روبهافزایش است و تا سال ۲۰۳۵ تقریبا ۴.۵ میلیون نفر از زنان بریتانیایی و ۴.۸ میلیون نفر از مردان بریتانیایی به یکی از انواع سرطان مبتلا خواهند شد. سیگار کشیدن و چاقی، دو عامل اصلی در افزایش میزان ابتلای زنان به سرطان هستند و بعضی از سرطانهای ناشی از چاقی هم فقط در زنان مشاهده میشوند. انواع سرطانهایی که در زنان روبهافزایش هستند و انتظار میرود که طی ۲۰ سال آینده حتی بیشتر هم بشوند، عبارتاند از سرطان تخمدان، سرطان دهانه رحم و سرطان دهان. اگرچه خطر ابتلا به سرطان میتواند وراثتی باشد، اما بررسیهای مرکز تحقیقات سرطان بریتانیا نشان میدهد که ۴ مورد از هر ۱۰ مورد ابتلا به سرطان در بریتانیا قابل پیشگیری است. براساس گزارش این مرکز، موثرترین کارها در راستای پیشگیری از ابتلا به سرطان، بدین ترتیب هستند: سیگار نکشیدن؛ حفظ وزن در محدوده استاندارد و سالم؛ رژیم غذایی سالم و متعادل؛ تماس کافی با نور آفتاب؛ فعالیتهای بدنی منظم؛ انجام دادن اقدامات لازم برای جلوگیری از ابتلا به عفونتهای خاص مانند هپاتیت.
